بشر از دیرباز بره موم را جهت اهداف گوناگون پزشکی و غیر پزشکی به کار میبرده است. ممکن است متعجب شوید و چنین بیندیشید که پیش از دانش نوین پیشینیان تا اندازه ای مجبور بودند تا از مواد طبیعی به عنوان آخرین راه چاره استفاده کنند چرا که راه بهتری نمیشناختند حقیقت کاملاً متفاوت است و برای بررسی تاریخچه ی بره موم لازم میگردد که بار دیگر همه ی کلیشه های ذهنی خویش را پیرامون چگونگی شناخت طبیعت و کار با آن به وسیله ی پیشینیان بازنگری کنیم
در حالی که ممکن است پیشینیان از فن آوری و دانش نوین بی بهره بوده باشند ولی بدون تردید دانشور بودهاند این دانش هرچند با دانش نوین متفاوت بود ولی کمتر از آن قدرتمند نبود و از جهانبینی و احساس وجود دیگری سرچشمه گرفته بود جهان بینی آنان بر پایه ی رابطه با طبیعت و درک آن بنیان نهاده شده بود این جهانبینی از طریق ادراک و نیز از راه مشاهده ی محض به دست آمده بود این جهان بینی پدیدههای طبیعی را به عنوان بخشی از دستگاه یگانه و قدرتمند آفرینش می آموخت و درک میکرد
بره موم و مصریها در مصر ،باستان کشیشان دانشمند هم بودند و دانش خویش پیرامون جهان طبیعی و شیمی را مقدس میشمردند و از دانش ،پزشکی مهندسی و کشاورزی نیز بهره می جستند. بنا به گفتار ،انجیل سرزمین کنعان سرزمینی سرشار از شیر و عسل و یکی از بهترین نقاط برای کشاورزی و پرورش دامها .بود در آنجا برای زنبورهای عسل غذای فراوان یافت می.شد توان مصری ها برای مشاهدهی دقیق و کامل طبیعت با نقاشیها و طرحهای فراوانی مشخص میگردد که آنان از زنبور عسل کشیده اند و به شکل نقاشیهای دیواری هنوز پابرجاست در حدود ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد زمانی که قسمتهای بالا و پایین مصر توسط یک قانون گذار اداره میشد زنبور عسل به عنوان سمبل و نماد مصر بالایی و نی به عنوان نماد مصر تعیین شده بود پاپیروس ،کاهون این وحدت سیاسی را مورد توجه قرار داد و دو سرزمین را یکی کرد و نیز او نی را به زنبور عسل وصل کرد. پلینی نویسنده معروف رومی نوشته است که رزین در بره موم میتواند از نی جدا شود.
پایینی به همین خاطر کشیشیان شروع به استفاده فراوان از محصولات زنبور عسل کردند برای مومیایی ابتدا ارگانهای داخلی را از بدن خارج سپس بدن را میخیساندند و باندپیچی میکردند این باند با مخلوطی از شان عسل ذوب شده که ترکیبی از ،موم عسل و بره موم بود درست
میشد
از مدارک به دست آمده روشن است که برخلاف یونانیها مصریها فرق موم و عسل را تشخیص میدادند ولی استفاده خاصی از بره موم نمیکردند تحقیقات اخیر خصوصیات آنتی بیوتیکی و نگهداری عسل و خصوصیات بیشتری از بره موم را تأکید کرده است این امر علت سالم ماندن موشهای مومیایی شده در کند و برای هزار سال را توضیح میدهد نسخههای بیشماری از این که چگونه مصری ها مرده هایشان را در عسل
نگهداری میکردند و تابوتهایشان را به موم آغشته میکردند وجود دارد
یک داستان نوشته شده بر روی تکه سنگی این عمل را شرح میدهد دزدانی که دنبال گنجینه ی یکی از اهرام بودند یک کوزهی مهر و موم شده از عسل پیدا کردند. یکی از دزدها نان خود را درون عسل انداخت و موی انسانی را درون آن پیدا کرد در جستجوهای بعدی آنها جسد یک بچه ی کوچک که به طور کامل و با تمام تزئیناتش در داخل قبر سنگی با عسل نگهداری می،شد پیدا .کردند خصوصیات شفابخش اسرار آمیزی به این بقایای مومیایی نسبت میدهند آنها اعتقاد داشتند که وقتی مومیایی را لمس میکردند از بسیاری امراض دور میشدند یک دست نوشته ی فارسی باستان نحوه ی ساخت یک مومیایی را اینگونه شرح داده است یک آدم مو قرمز را پیدا کن و به او برای سه سال غذا و میوه بده، سپس او را در مخزن سنگی پر از عسل و دارو قرار بده و درب مخزن را ببند هنگامی که درب آن بعد از صد و پنجاه سال باز میشود میبینید که عسل بدن را مومیایی کرده است. منابع در بردارنده اطلاعات ،دارویی نسخه های جالبی که توسط کشیشهای مصری به وسیله ی بره موم جهت درمان بیماران تجویز میشد در دست دارند.
سومریها و بعد از آن بابلیها همیشه عسل را برای نگهداری مرده هایشان استفاده میکردند به گفته یک ،نویسنده آنها مرده هایشان را در عسل دفن میکردند و مراسم سوگواری شبیه مصری ها داشتند یک مورخ دیگر نوشته است که آشوریها ابتدا بدن مرده هایشان را آغشته به موم و بعد در عسل دفن میکردند در زندگی نامه الکساندر نویسنده بزرگ آمده است که چگونه الکساندر دستور داد تا او را در عسل دفن ،کنند این عمل با عسل سفید انجام شد و عسل آن نباید خیلی حرارت میدید بدون شک ارسطو و معلم او آلکساندر از خواص محافظتی عسل و بره موم آگاه بودند
کتاب سریاک پزشکی مرجع جالبی است از این که ما چه چیزهایی از قدرت ضد میکروبی بره موم موجود در کندو میتوانیم یاد بگیریم این مرجع برای نگهداری زنبورهای عسل سالم و نیز تولید عسل خوب در اختیار پرورش دهندگان زنبور عسل قرار گرفت.
بره موم و یونانیها مدتها طول کشید تا نخستین منبع اختصاصی از یونانیان در مورد بره موم در مطالعه ی پیشرو و علوم طبیعی ارسطو در مورد زنبور عسل به دست آمد و این یونانیان بودند که به عنوان نخستین افرادی شناخته میشوند که زنبورداری را به عنوان یکی از فعالیتهای کشاورزی مدنظر قرار دادند تا حدود ۴۰۰ سال پیش از میلاد طی دوره ی ،پریکل ۲۰/۰۰۰ کندو در آتیکا نگاهداری میشد ناحیه ای که به خاطر عسل خود مشهور ،شد عسلی که به داشتن خواص طبی
معروف بود.
یونانیها کماکان از عسل برای مومیایی کردن و نگاهداری بدن انسان استفاده میکردند به ویژه سربازانی که دور از وطن جان می.باختند بدن آجزی پولیس ، پادشاه اسپارت که در آسیا جان سپرد همانند بدن اسکندر که پیش از او در عسل نگاهداری شده بود پیش از آوردن به اسپارت در این ماده نگاهداری گردیده بود.
نه تنها سربازان میتوانستند خواهان چنین تیماری باشند؛ بلکه بدن فیلسوف یونانی
دموکریتوس نیز پس از مرگش به همین طریق در عسل نگاهداری گردید. هیپوکرات ۳۷۷) تا ۴۶۰ پیش از (میلاد که از نظر بسیاری پدر دانش پزشکی نوین به شمار می،رود، ویژگیهای دارویی بره موم را تشخیص داد و مشهور است که او بره موم را برای کمک به التیام زخمها و جراحات داخلی و خارجی تجویز میکرده است. یونانی ها بره موم را به عنوان جزء اصلی عطر مشهور و شگفت انگیزی به نام پامچال به کار میبردند این عطر از ترکیب بره موم ،اولیبانوم ،استیراکس بنزوئین و گیاهان معطر به دست میامد این ماده بر روی آتش زغال ملایم سوزانده میشد (عود) و بویی عالی و معطر ایجاد می کرد
بره موم و رومیها
رومیها مسئول پیشبرد بیشتر زنبورداری و گسترش آگاهی کنونی ما از بره موم بودند منشاء دقیق بره موم از موضوعات مورد ،بحث پلینی پژوهشگر پر،کار نویسنده مورخ و پزشک و همچنین دیوسکورید دانشمند بود.
پلینی بر این باور بود که بره موم رزین گردآوری شده توسط زنبورهای عسل از جوانه های بید فقط از Styrax به دست آمده است. ،نارون نی و دیگر گیاهان ،است در حالی که دیوسکورید چنین میاندیشید که ماده ی فوق الذکر
پلینی در مجموعهی ۳۵ جلدی تاریخ طبیعی خویش دانش قابل ملاحظه ای در مورد جهان زنبور عسل از جمله شناختی مفصل از بره موم ارایه داد؛ گچ سپس می کنند
سلول را بنا میکنند نخست زنبوران عسلشان میسازند و قالبهای مومی درست میکنند، یعنی خانه های خود و اقدام به تولید نوزاد میکنند و آنگاه عسل را از گیاهان چسب زنبور را از گیاهان تولید ،کننده صمغ شیره و چسب و رزین را از درخت ،بید نارون و نی تولید می.کنند آنها نخست تمامی جدار داخلی کند و را به این ماده آغشته کنند. درست مانند لایه ای و سپس آن را با دیگر عصاره های تلخ آغشته می کنند تا از جلب توجه دیگر جانوران کوچک دور بمانند همچنین آنان با همان مواد دروازه های بزرگتری پیرامون خانه شان بنا می پلینی در ادامه دو نوع بره موم را اینطور تعریف میکند؛ نخست نوع Commosis که برگرفته از واژه Cosmetic به مفهوم مواد آرایشی است. این ماده رقیق و جلادهنده ،است زنبورهای عسل آن را برای رنگ آمیزی پرداخت و ضدعفونی کردن سطوح کندو به کار میبرند. سپس نوبت به Pissoceros میرسد که مخلوطی است از رزین بره موم و ،موم که زنبورهای عسل به عنوان مادهای ساختمانی برای درزگیری سوراخها و تقویت شانها آن را به کار میبرند. ،سرانجام او برای بره موم تعریف دیگری نیز ارائه میدهد؛ به آن علت به این نام شناخته میشود که زنبورهای عسل از آن برای ساختن هواکش هواگیر باریکی برای کند و استفاده می به عنوان تأسیسات تدافعی واقعی شهرشان به شمار آید. پلینی همچنین به ویژگیهای دارویی بره موم اشاره میکند؛ هم اینک اطباء از بره موم به عنوان دارو استفاده میکنند زیرا نیشها و همه ی مواد فرو رفته در پوست را خارج میکند تورم را کاهش میدهد بافتهای سفت شده را نرم می،کند درد سینوسها را کاهش میدهد و زخمهایی را که دیر التیام هستند بهبود میبخشد دیوسکورید یکی از افراد صاحب نظر در زمینهی التیام درد که در نخستین سدهی پس از میلاد به نگارش میپرداخت در کتاب خویش به عنوان اصول) (پزشکی به استفاده از عسل موم و بره موم در درمان بیماریها اشاره می کند. چسب زرد رنگ و خوشبوی زنبور عسل و مشابه استیراکس از آن بابت برگزیده شده که نرم است و خشکی زیادی را برطرف میکند و به عنوان ماستیک کاربرد آن آسان است.
این ماده بسیار گرم و جذاب است و برای بیرون آوردن خار و تراشه ی چوب از پوست بدن د .است با توجه به این که اگر سوزانده شود سرفهی مزمن را برطرف می سازد ماده ای مفید سودمند است و اگر بر زخمهای لبخنی گلسنگی قرار داده شود آنها را التیام میدهد
این ماده در دهانهی کندوی زنبور عسل و در عسل طبیعی یافت میگردد سلسوس یکی از نویسندگان همان دوره بره موم را در فهرست فرآورده هایی قرار میدهد که
قادر است آبسه ها و دملها را تحریک کند تا عفونت آنها خارج شود این فرآورده ها شامل ،نارد ،مر کاست ،مری ،بالسا بره موم گالبانوم ،استیراکس ریشه و پوست کندر، قیر ،سولفورزیف ،رزین ،پیه چربی و روغن …. با این ،همه بهترین عصاره ماده ای است که یونانیان آن را Rhypodes مینامند که وجه تسمیهی آن شباهت این ماده با غبار است.
این ماده حاوی ،مر ،زعفران ،زنبق بره موم ذرات ،پرمنگنات ،زاج عصاره ی دارواش و رزین ترانتین است.
بره موم و جهان اعراب اشاره به اهمیت مذهبی زنبور عسل در تمدنهای پیشین فراوان است و اغلب به ویژگی آن در ایجاد تندرستی و خاصیت التیام دهندگی آن اشاره میگردد. حتی با ظهور اسلام و در همه ی آیینهای خداگرایی وحدت) ،(وجود)، باز هم به اشاره هایی پیرامون قدرت زنبور عسل و ویژگیهای دارویی فرآورده های کند و بر میخوریم پروردگار زنبورهای عسل را آموزش داد تا خانه های خویش را در کوهساران و در میان درختان و در کندوهایی که آدمیان برای آنان تهیه میکنند قرار دهند به آنان چنین آموخته که از هر نوع میوه ای تغذیه کنند و به همهی گیاهانی که کردگار آفریده سر بزنند که از شکم آنان مایعی با بیرون میتراود که دارویی است برای آدمیان ،قرآن سوره نحل رنگهای مختلف ابن مغیه یکی از نویسندگان عرب از قول حضرت محمد(ص) چنین میگوید عسل دارویی است برای تمام دردهای جسمانی و قرآن دارویی است برای همه دردهای روحی و روانی بنابراین من هر دوی این داروها را به شما توصیه می ی کنم دانشمند ایرانی ابوعلی سینا در کتاب معروف خویش به نام قانون طب، از دو نوع موم سخن می:گوید موم سفید (تمیز) و موم سیاه روشن است که موم سیاه همان بره موم است که بنابر نظر ابن سینا دارای خاصیت بیرون
آوردن خار و خاشاک از بدن است. هم چنین این ماده خاصیت پاک کنندگی دارد این دانشمند در ادامه میگوید موم سیاه به علت
داشتن بویی تند باعث عطسه میگردد
بره موم در اروپا
در سوابق گیاهی بریتانیا خیلی کم به طور مستقیم به بره موم اشاره شده است. با این وجود به ویژگیهای ضدالتهابی رزینهای درختان و گیاهان ماده ی خام اساسی گردآوری شده به وسیلهی زنبور عسل برای تولید بره موم اشارههای زیادی شده است.
جان جرارد در گیاه نامهی مشهور خود به رزین یا مادهی چسبناک جوانه های درخت کبوده ی سیاه اشاره می.کند او میگوید که چگونه داروسازان از این مواد برای ساختن پماد برای درمان تعدادی از بیماریهای التهابی استفاده میکنند
نیکلاس کالپیر نیز در گیاه نامه ی کامل خود به ویژگیهای دارویی رزین درخت کبود اشاره دارد جوانه های تر و لزج این ،درخت پیش از تبدیل شدن به برگ گردآوری میگردد تا با آن Unguentum و Populneum ساخته شود پمادی که Populneum نامیده میشود از کبوده ساخته میشود و به طور خاص برای درمان سوختگی و التهاب در تمام قسمتهای بدن مفید است گرمی زخمها را برطرف میسازد و در کتاب گیاه نامه ی عمومی گرین اشارههای بیشتری به استفاده از زرین یک گونه درخت تبریزی با نام درخت تبریزی (سیاه مییابیم. گرین میگوید برگهای جوان این گیاه یکی از اجزای عالی ضمادهایی را تشکیل میدهد که برای درمان تورمهای سفت و دردناک به کار میرود جوانه های این درخت و نیز درخت تبریزی ،سفید بوی خوشی دارد و چنانچه بین انگشتان فشرده ،شود مواد رزینی ویژه ای به دست میآید که با الکل قابل استخراج است و بویی شبیه استیراکس دارد.
یک دراخما واحدی (یونانی از این عصاره را در آبگوشت حل میکردند و برای مداوای زخمها آسیبهای داخلی به کار میبردند و گفته میشد که خونریزیهای شدیدی که به علت و زخمهای داخلی زخمهای (روده پیش میآمده را درمان میکرده است.
تحت نام Populus balsamifera (درخت) کبوده یا کاماکای (معمولی میخوانیم جوانه های این درخت از پاییز تا موقع برگ درآوردن از بلسان زرد رنگ و چسبناک زیادیپوشیده میشود که غالباً در قطراتی گرد میآید و به عنوان دارو از درخت جمع آوری میگردد. این ماده در الکل حل میشود و اهالی سیبری از جوانه های این درخت شرابی دارویی فراهم می.آورند این شراب ادرار آور است و به باور آنان در درمان اسکوربیت کمبود ویتامین (C موثر است. در حالی که به نظر میرسد در بریتانیا و شمال اروپا از بره موم چیز زیادی نمیدانسته اند در بخشهای جنوبی و مرکزی روسیه بره موم نوعی داروی آشنای طبیعی بوده است. که آیا این دانش همواره در این نواحی وجود داشته یا از یونان و جالب است پی ببریم کشورهای عربی به آنجا راه یافته است. در گرجستان جایی که نفوذ اعراب قوی ،بود سولهان صبا (۱۷۲۵-۱۶۵۸) مؤلف دائره المعارف پزشکی گرجستان بره موم را به عنوان مادهای شبیه عسل که از ته کندو به دست میآید» توصیف کرده است.
در غرآبادین ،کبیر یکی از کتابهای گرجی پزشکی که در قرن سیزدهم انتشار یافته نویسنده درمانی را برای پوسیدگی دندان پیشنهاد می.کند این نسخه شامل مخلوطی از بره موم و ارسنیک عدس قرمز بومادران و مریم نخودی وحشی است که به آن یک قاشق روغن زیتون و یک قاشق عسل افزوده شده .است سپس این مخلوط روی دندانی که درد میکند قرار داده میشود همان گونه که بعداً خواهیم دید بره موم به شکل گسترده ای به وسیله ی دندانپزشکان امروزی برای درمان انواع وسیعی از مشکلات پیرا دندانی به کار میرود.
با حرکت به سوی زمانهای جدید در کتابهای پزشکی گرجی که در سده هجدهم انتشار یافته استفاده از بره موم برای درمان هموپتیزی (تف) (خونی توصیه شده است. «بیمار باید دانه های بره موم را به اندازه سر ،سنجاق به مدت دو ،روز سه تکه صبح و سه تکه بعد از ظهر مصرف کند.
به شکل سنتی در گرجستان از کیکهای بره موم و تکه های پهن و کوچک بره موم برای درمان چندین بیماری استفاده میشده است برای ورم مفاصل کیک در پارچه ای گرم پیچیده و در تمام طول شب روی ناحیهی ملتهب یا دردناک گذاشته میشد
درمان مشابهی برای مداوای آبسههای پوست توصیه شده و در آن ادعا شده بود کیک بره موم به سرعت عفونت را برطرف میسازد برای درمان ،میخچه لایهی نازکی بره موم روی میخچه قرار داده میشد و سپس روی آن باند میگذاشتند به پدران و مادران نوزادان نیز سفارش میشد که بره موم را روی ناف نوزاد بمالند و اسباببازیهای کودکان را نیز به برهموم آغشته کنند
نیکلایف به یکی از شیوههای درمانی سنتی گرجیها برای عفونت مجاری تنفسی اشاره دارد که در آن بیمار بره موم کاملاً آرد و نرم شده را استشقاق میکند